Alle blogposts

In the spotlight: Caraïbische dansen

Bij de naam “Caraïbische dansen” krijg je misschien al meteen een heel zomers beeld: zon, zee, palmbomen, cocktails en dansen op het strand. Maar wat zijn die Caraïbische dansen nu net? Om voorbij de clichés te kijken, spraken we met Diego Canaveral, bestuurslid bij onze Waalse collega’s van FWBDS en een van de weinigen in België met een WDSF-licentie als jurylid in de Caraïbische dansen.

3


Waarover spreken we, als het gaat om "Caraïbische dansen"?

De naam "Caraïbische dansen" groepeert een grote verscheidenheid aan dansen uit de Caraïben, maar meestal heeft men de neiging om vooral te focussen op de drie, internationaal de meest bekende, muziekgenres: merengue, salsa en bachata. Die drie muziekgenres zijn heel populair geworden, de grenzen overgestoken en hebben zo de hele wereld veroverd.

Het is wel belangrijk om te weten dat die drie grote “etiketten” nog verschillende variaties en subtiliteiten onder zich groeperen, zowel op vlak van dans, als op vlak van muziek. Zo spreken we bijvoorbeeld over bachata als een muziekgenre, maar binnen bachata heb je de ‘bachata romántica’, ‘bachata urbana’, ‘bachata moderna’, ‘bachata auténtica’, enzovoort. Het woord ‘salsa’ is ook een verzamelnaam voor verschillende muziekgenres en dansstijlen, zoals de Cubaanse salsa, de Puerto Ricaanse salsa en de Colombiaanse salsa. Een danser kan zo de salsapassen op verschillende timings doen: op het accent “1” of op pas 2.

Elk muziekgenre wordt bovendien gekarakteriseerd door de instrumenten die erin gebruikt worden.

Hoe zijn de "Caraïbische dansen" ontstaan?

Je kunt die geschiedenis niet als een geheel zien, omdat al die dansen een verschillende oorsprong hebben, hun eigen muziek hebben en ook een eigen manier hebben van gedanst te worden. Je moet het dus stijl per stijl bekijken.

Bachata

Bachata is afkomstig uit de Dominicaanse Republiek en vindt zijn oorsprong in de Bolero. Bachata is ook sterk beïnvloed door andere muziekgenres zoals de son, de chachacha, de merengue en de tango. De vijf muziekinstrumenten die normaal gezien een bachata ‘maken’, zijn bongos, de güira, de basgitaar (of elektrische basgitaar), de tweede gitaar en de eerste gitaar, die ook requinto wordt genoemd.

Men ziet meestal José Manuel Calderón als grondlegger van de bachata. In 1962 zijn liedjes als « Condena (Qué será de mí) » en « Borracho de amor » de eerste ‘symbolen’ van de bachata. Het is heel interessant om, als danser en als dansdocent, eens te gaan luisteren naar die eerste liedjes en zo te merken hoe fel de bachata door de jaren heen veranderd is. Die eerste nummers zijn heel anders dan wat men nu de “traditionele bachata” noemt.

Als je kijkt naar de expansie en de populariteit van de muziek, zie je drie grote periodes in de bachata. Vanaf het begin van de jaren 60 tot 1982 was de bachata vooral een muziek “van de armen”, die populair was bij de lagere sociale klasses in de Dominicaanse Republiek.

In 1982 slaagde Luis Segura er met zijn nummer “Pena por ti” in om ook de meer bemiddelde sociale klasses te bereiken. Andere artiesten volgen in zijn voetspoor, zoals Luís Vargas, Anthony Santos, Raulín Rodríguez, Joe Veras, Yoskar Sarante en Luís Miguel del Amargue. Enkelen onder hen zullen de geschiedenis van de bachata mee bepalen met hun ‘hits’, klassiekers die tot op de dag van vandaag heel veel beluisterd worden. Die liedjes vormen ook de inspiratie voor de dansers van de Dominicaanse bachata.

In 1990 vindt er een grote verandering plaats binnen de bachata, door het verschijnen van het album “Bachata Rosa” van Juan Luís Guerra. Door dat album wordt bachata wereldwijd bekend én populair. Vervolgens ontstaat in 1994 de groep ‘Aventura’ in de Bronx en die creëert een andere stijl in bachata. Liedjes als « Obsesión » of « Sólo por un beso » zijn internationale succesnummers.

De veranderingen en evoluties in bachata laten zich niet enkel merken op vlak van de muziek. De dans die zich inspireert op de bachatamuziek, ondergaat ook allerlei beïnvloedingen, wordt ook geïnternationaliseerd en kent zo grote stijlveranderingen. De drie grote dansstijlen zijn :

  • Dominicaanse bachata : deze stijl combineert verplaatsingen en voetenspel. De focus van de danser ligt op zijn passen in functie van de verschillende muziekinstrumenten als de güira, de bongo en de gitaar.
  • Bachata moderna : deze stijl combineert de Dominicaanse bachata met figuren uit de salsa, tango, zouk en andere dansen.
  • Bachata sensual : deze stijl ontstond begin jaren 2000 en combineert body-move en figuren. De danser gebruikt de langzame melodie van de muziek om golven en isolaties te creëren.

Naast deze drie grote dansstijlen, kun je nog andere varianten onderscheiden zoals de bachatango, die bachata en tango mengt, en de bachata urbana, die beïnvloed wordt door hiphopbewegingen.

5


Salsa

De wortels van salsa liggen op verschillende plaatsen: Cuba, New York en Puerto Rico. Salsa is ook ontegensprekelijk een onderdeel geworden van de Colombiaanse cultuur en is bovendien ook heel populair geworden in Europa. Salsa is dan ook een mengeling van verschillende ritmes, zoals de son, guaganco, mambo,… met invloeden uit de Amerikaanse muziekstijlen zoals jazz en soul. De muziekinstrumenten die normaal gezien de basis vormen van salsa, zijn congas, bongos, de clave, timbales, de güiro, maracas, de basgitaar, de piano, koperblazers, trompetten en trombones.

De oorsprong van de salsa bestuderen houdt in dat je je onderdompelt in een geschiedenis die verdergaat dan die van één enkel land. Dat weerspiegelt zicht zelfs in de oorsprong van de naam ‘salsa’, die op verschillende manieren wordt uitgelegd; de ene niet minder juist dan de andere. Het woord ‘salsa’ wordt zo uitgelegd als “een mengeling van dansstijlen”, maar ook “een lekkere saus” of er wordt verwezen naar de bekende uitroep en het lied van Ignacio Piñeiro: “Échale salsita!”.

De geschiedenis van de salsa bekijken, dan moet je zonder twijfel verwijzen naar zowel Cuba, New York als Puerto Rico. We beginnen met het Cuba van de jaren 20, waar afstammelingen van Afrikaanse slaven, Spaanse kolonisatoren, Chinese en Ierse werkkrachten,… samenleven. Er heerst een dynamische mix van culturen die zich uitdrukt in de Cubaanse muziek.

Aan het eind van de 18e, begin van de 19e eeuw ontstond de Cubaanse son, een muziekgenre ontstaan uit Spaanse en Afrikaanse invloeden. De instrumenten van de son zijn heel goedkoop. De son ontstaat in een ruraal milieu, maar wordt gepopulariseerd in de steden en hoofdstad Havana tot in de jaren 1920. Vanaf dan verspreidt de son zich onder de naam ‘son urbano’ in de rest van het land en naar het buitenland.

De populariteit van de son verspreidt zich in de eerste plaats naar de Verenigde Staten, naar waar een grote immigratie zou plaatsvinden. In New York ontstaat een latinogemeenschap die de muziekcultuur sterk gaat beleven en doen evolueren. De origines van de muziek zijn Cubaans, maar het publiek en de artiesten vooral Puerto Ricaans. Die artiesten komen in New York bovendien in contact met jazzmuzikanten; een ontmoeting die cruciaal gaat zijn in de evolutie van de muziek.

In 1970 zet het muzieklabel Fania de heropleving van de latinomuziek in de aandacht. Fania lanceert een documentaire om het artistieke talent van haar muzikanten te promoten. Johnny Pacheco, muzikant van de Fania All Stars (en eigenaar van het label Fania Records) zou gesuggereerd hebben om onder de term “salsa” die muzikale fusie van afro-cubaanse ritmes, jazz en soul. Salsa verwijst naar een nieuwe, modernere klank van de muziek die zo geworteld is in de tradities van de Spaanstalige Caraïben. Het label zal de carrière van vele vedettes, zoals Celia Cruz of Héctor Lavoe, lanceren. Vervolgens verspreidt de salsa zich naar Colombia en de rest van de wereld. Cali wordt een internationaal symbool van de salsa en een kweekvijver van wereldbekende zangers en dansers in het genre.

Salsa wordt zowel in koppel als solo gedanst. Dat laat toe om voetenspel en bodymoves te ontwikkelen. Binnen de heel brede term van “salsa” vind je 5 grote dansstijlen: New York Salsa, LA Salsa, Cubaanse Salsa, Salsa Caleña (van Cali) en Puerto Ricaanse Salsa:

  • Cubaanse salsa: de danspartners maken cirkelvormige bewegingen. Cubaanse salsa kun je ook in groep dansen in de vorm van een “rueda de casino”. De bewegingen die je doet in een rueda, worden aangekondigd door de leider;
  • Puerto Ricaanse salsa: deze vorm van salsa wordt vooral in lijn gedanst. De naam verwijst naar de stijl van de Puerto Ricaanse dansers.
  • LA Salsa: verwijst naar de stijl van de dansers in Los Angeles en is vooral bekend om het leggen van een accent op de tijden 1, 3, 5 en 7. Dansers stappen naar voor op de “1”, de eerste toon van de muziek (in tegenstelling tot bv. de New York Salsa, waar de eerste stap naar voren op de “2” gedaan wordt).
  • New York Salsa: verwijst naar de stijl van de dansers in New York en is bekend om het leggen van een accent op de tijden 2 en 6.
  • Colombiaanse salsa of Salsa Caleña: de Colombiaanse salsa herken je aan de snelheid van uitvoering van het voetenspel. Cali is de Colombiaanse stad waar de ‘caleño’-stijl ontstond.
6


Hoe zien de wedstrijden in Caraïbische dansen eruit ?

Er zijn verschillende types van wedstrijden en elke organisator kiest eigenlijk welk type van wedstrijd hij opneemt in zijn evenement. De categorieën zijn meestal: amateur (niet-professionele dansers), pro’s (professionele dansers) of “Pro-Am” (mix van professionele en amateurdansers, voor groepen of koppels).

  • Choreografie “cabaret”: elk koppel doet een choreografie met acrobatische elementen. De koppels worden beoordeeld op specifieke criteria (muzikaliteit, originaliteit, moeilijkheid, présence);
  • Choreografie “no cabaret”: elk koppel doet een choreografie zonder acrobatische elementen (de 2 voeten komen niet hoger van de grond dan ter hoogte van het middel). De koppels worden beoordeeld op specifieke criteria (muzikaliteit, originaliteit, moeilijkheid, présence);
  • Improvisatie: het danskoppel danst op een lukraak gekozen muziekstuk en moet daarop improviseren en in harmonie blijven met de muziek en de breaks in de muziek;
  • Same gender: choreografie door 2 dansers van hetzelfde gender;
  • Solo: de danser doet solo een choreografie of improvisatie;
  • Grupo: een groep dansers doet samen een choreografie.

Een grote, bekende wedstrijd is Bachatea in Madrid, waarbij dansers kampioen moeten zijn in bachata cabaret en bachata improvisatie om tot wereldkampioen gekroond te kunnen worden. Daarnaast is ook de World Salsa Summit in Miami een heel bekende wedstrijd.

Hoe ben je zelf in contact gekomen met de dansen?

Iedereen komt op een andere manier in contact met dit universum. Sommigen voor het sociale aspect, om nieuwe mensen te leren kennen. Anderen om een fysieke activiteit te kunnen doen op muziek. Nog anderen zijn op reis geweest naar Cuba of andere Latijns-Amerikaanse landen en zijn gecharmeerd geraakt door de cultuur en willen daarmee in contact blijven in hun dagelijkse leven hier in België. Ik persoonlijk ben eerst verliefd geworden op de muziek. Leren dansen is dan nadien een doel geworden en is ook een terugkeer geweest naar mijn Colombiaanse roots, waar salsa heel groot is.

Wat vind je zo fijn aan deze dansen?

Dankzij de muziek en de instrumenten die men gebruikt in de Caraïbische dansen kom je terecht in een heel zonnig universum. Het heeft echt een heel positief effect op mijn humeur om regelmatig naar die muziek te luisteren. Die dansen vragen grounded bewegingen, lichaamsisolaties, ronde en sensuele bewegingen. Die verscheidenheid aan bewegingen zorgt voor een heel esthetisch en sportief aspect, dat contrasteert met de gewoonlijke lichaamshouding. Die Caraïbische dansen dompelen je ook onder in de cultuur van de dansen, door de geschiedenis van de passen, van de instrumenten, van de ritmes.

Daarnaast hoort bij er ook een feestelijkheid bij die Caraïbische dansen, die er de basis en de oorsprong van is. Zulke lessen volgen, dat houdt ook snel in dat je deel gaat uitmaken van een gemeenschap die regelmatig samenkomt op dansavonden of ‘prácticas’. Daar oefen je niet enkel je danslessen, maar laat je je ook gaan op de muziek.

Hoe behaalde je zo’n jurylicentie in Caraïbische dansen?

WDSF organiseerde in 2019 in Colombia een jury-opleiding en na die opleiding hebben Lidia Scarciotta, mijn partner, en ik de licentie behaald. Tot hiertoe is dat de enige opleiding die WDSF georganiseerd heeft in die dansen. Ik vermoed dat er na de coronacrisis nog wel zullen volgen.

7